پایان ماجراجویی 20 ماهه فرهاد مجیدی در لیگ امارات
صف کوتاه مربیان خاکستری
وصال روحانـی
روزنامه نگار
عزل فرهاد مجیدی از پست سرمربیگری تیم فوتبال اتحاد کلبای امارات که به سبب کسب نتایجی بسیار ضعیف در مسابقات فصل جاری لیگ برتر این کشور صورت پذیرفت، یک‌بار دیگر این سؤال مهم را به ذهن‌ها آورده که به چه سبب تعداد مربیان ایرانی شاغل در سایر کشورها بسیار کم است و در میان همین عده قلیل نیز فقط یک نفر (افشین قطبی) به موفقیت‌های بالنسبه مهمی رسیده و بقیه صرفاً نقش‌های درجه دوم و سوم را ایفا کرده‌اند. هرچقدر که بازیکنان نخبه ایرانی پرمشتری هستند و چپ و راست لژیونر می‌شوند، مربیان ایرانی و یا دورگه‌ای که یک تبارشان ایرانی و ریشه دیگرشان خارجی است، مشتریان چندانی ندارند و نتوانسته‌اند کارهای پراهمیتی را به انجام برسانند و تیم‌های مختلف دنیا را به استخدام خود ترغیب کنند. البته در گذشته نسبتاً دور ما امثال عباس رضوی را داشته‌ایم که در سطح بالای فوتبال سوئد و مجارستان مربیگری کرد و احمد طوسی هم که روزنامه‌نگار بود، فعالیت‌هایی در حرفه مربیگری در سایر کشورها داشت. حشمت مهاجرانی هم قابل ذکر است اما او به‌رغم توفیق‌های بزرگش در میانه دهه 1970 میلادی در تیم ملی بزرگسالان ایران هرگز طی اقامت طولانی‌اش در امارات کاری نکرد که نمونه باشد و باشگاه‌های این کشور برای جذب او سر و دست بشکنند.
20 ماه بعد از یک کوچ پرشکوه
فرایندهای فوق سبب شده ما بجز افشین قطبی که در 30 سال اخیر در پست‌های مهم و تیم‌های مطرحی در سطح جهان سرمربیگری و کمک‌مربیگری کرده، هیچ مربی موفق و ماندگار و دارای رزومه‌ای چشمگیر را در سایر کشورها نداشته باشیم. مجیدی که با جاه و جلال و شکوه فراوان 20 ماه پیش از دل لیگ ایران به لیگ امارات کوچ کرد، روز جمعه گذشته به سبب ناکامی از هدایت اتحاد کلباء برکنار شد و نه تنها کاملاً سزاوار خلع بود، بلکه جای تعجب داشت که چرا سران این باشگاه این همه ملاحظه او را کردند و بسیار زودتر از این عذرش را نخواسته‌اند. فهرست بسیار کم‌شمار سرمربیان و کمک‌مربیان ایرانی شاغل در سایر کشورها شامل اسامی پویا اسبقی، جهانیار محبی و البته امید نمازی هم می‌شود اما آنها تا این لحظه خالق توفیق مهمی نبوده‌اند. توفیقی که به جهانیان ثابت کند مربیان ایرانی هم می‌توانند مثل بازیکنان کشورمان لژیونرهای ارزنده‌ای باشند. به واقع صف تشکیل‌دهنده این دست مربیان بسیار کوتاه و کوچک و کم‌شمار و رزومه همه آنها (منهای قطبی) خاکستری است.
در تضاد با عرف و سنن فوتبال امارات
آمار به ثبت رسیده توسط مجیدی طی بازی‌های فصل جاری لیگ امارات برکناری او را از هر جهت موجه می‌سازد. زرد و مشکی‌پوشان اتحاد کلباء با هدایت این مربی 47 ساله در 15 بازی برگزار کرده‌شان در فصل جاری لیگ امارات فقط سه بار برنده شده بودند و در ازای آن هشت شکست را تحمل کرده و به رده یازدهم جدول تنزل یافته بودند. اگر کل نتایجی را که اتحاد کلباء طی دو فصل حضور مجیدی در این تیم کسب کرد، محاسبه نماییم، به آمار نا‌امید‌کننده‌‌تر 19 شکست، 10 تساوی و فقط 12 برد طی 41 مسابقه‌ای می‌رسیم که این تیم انجام داد. اتحاد کلباء در فصل گذشته با مربیگری مجیدی به رتبه هشتم رسید و با توجه به رسوم جاری در فوتبال باشگاهی امارات و کم‌صبر و بی‌رحم بودن سران باشگاه‌های این کشور گمان می‌رفت که همان موقع عذر مجیدی خواسته و مربی دیگری جانشین او شود، اما چون کلباء در آن فصل تازه از لیگ دسته اول امارات به لیگ برتر ارتقا یافته بود، مدیران این باشگاه این رتبه و نتایج حاصله مجیدی را قابل قبول تلقی و قرارداد وی را به مدت یک فصل دیگر تمدید کردند. این اتفاق درحالی روی داد که در باشگاه‌های متمول کشورهای عربی خاورمیانه صبر سران باشگاه‌ها برای کسب بهترین نتایج در کمترین حد است و فقط سه، چهار مورد شکست و ناکامی کافی است تا عذر مربیان شکست‌خورده خواسته شود و این امر حتی برای نامدارترین مربیان خارجی شاغل در لیگ‌های امارات، قطر، کویت و عربستان هم به دفعات شکل گرفته است.
اسبقی آینده‌دار است اما...
اینکه مجیدی پس از برکناری‌اش چه می‌کند و به ایران برمی‌گردد و یا در فوتبال امارات خواهد ماند بحثی است که در مقوله کنونی نمی‌گنجد، اما آوردن رزومه‌ای کوچک و مختصر از سایر مربیان لژیونر ایران نشان می‌دهد که هیچ یک تخم دوزرده نکرده و شایسته ایفای نقش اول در حرفه‌شان نبوده‌اند. پویا اسبقی البته در دالکورد و گوته‌بورگ سوئد مربیگری کرده و به بارنزلی انگلیس هم رفته و به عنوان کمک‌مربی در قهرمانی سال 2022 تیم مشهور ستاره سرخ بلگراد در لیگ صربستان مشارکت داشته و هم‌اینک سرمربی «الشمال» در لیگ برتر قطر است. این همان تیمی است که امید ابراهیمی هافبک در آستانه 37 سالگی تیم ملی ایران هم در آن توپ می‌زند و چون اسبقی فقط دو سال از ابراهیمی مسن‌تر است و آینده‌ای طولانی در مربیگری پیش‌رو دارد، می‌توان به او امیدوارانه نگاه کرد و به این طرز تلقی رسید که او دیر یا زود به توفیق‌های مهم‌تری خواهد رسید. با این حال تا رسیدن چنان زمان و تحقق توفیقی از این دست اسبقی هم فقط به جمع مربیانی تعلق دارد که اگرچه پرتلاش و هدفمند بوده اما موفقیت بزرگی نداشته است.
از دستیاری تا دستیاری!
جهانیار محبی مربی ایرانی‌تبار 32 سالهای است که در سال گذشته میلادی به عنوان کمک‌مربی تیم شانگهای پورت به رسیدن این تیم به عنوان قهرمانی سوپرلیگ چین یاری رساند و با اینکه آینده او هم می‌تواند روشن‌تر از وضعیت امروز وی باشد اما تا اینجای کار سقف پیشرفت او همان پست کمک‌مربیگری در تیم‌های مختلف سطح جهان بوده است. محبی را به واقع باید شاگرد افشین قطبی و یک مربی جوان تحت حمایت وی تلقی کرد زیرا قطبی اکثر پست‌ها و مشاغلی را که طی سالهای اخیر به محبی واگذار شده، پایه‌گذاری کرده و با توصیه این مربی بوده که محبی به کمک‌مربیگری در چندین تیم نائل آمده و در مواردی قطبی شخصاً محبی را به تیمی آورده که خودش سرمربیگری آن را بر‌عهده داشته است. محبی ابتدا در تیم‌های «وینا» و «اف.آ.سه» وین در فوتبال باشگاهی اتریش کسب تجربه کرد و سپس با توصیه قطبی به‌عنوان یک آنالیزور در یک تیم باشگاهی تایلند به فعالیت پرداخت. قدم بعدی برای محبی فعالیت در باشگاه شیجیا ژوانگ چین بود که قطبی در این تیم از محبی به‌عنوان دستیار خود استفاده کرد. همکاری مجدد آنها به لیگ برتر ایران هم بسط یافت و در دوره بالنسبه کوتاهی که قطبی سرمربیگری فولاد خوزستان را عهده‌دار بود، وی باز از محبی به‌عنوان دستیارش سود جست.
قطبی که پیش‌تر پرسپولیس را به شکلی پرشکوه قهرمان لیگ ایران کرده بود، در فولاد به موفقیت نرسید و در نتیجه دوباره در معیت جهانیار به لیگ دسته اول چین بازگشت و این‌بار برخلاف مرتبه قبلی توانست تیم شیجیا ژوانگ را به لیگ برتر این کشور ارتقا بدهد. محبی در سال 2021 به لالیگای اسپانیا هم ورود کرد و آنجا به‌عنوان دستیار خاویر پریرا سرمربی وقت باشگاه لوانته فعالیت کرد و سپس در رجعتی تازه و مجدد به لیگ چین و کمک‌مربیگری در باشگاه هنان سرانجام محبی توانست قهرمانی در سوپرلیگ این کشور را به عنوان کمک‌مربی شانگهای پورت در سال 2023 تجربه کند. سرمربی این تیم همان «پریرا»یی بود که پیش‌تر از محبی به‌عنوان یک دستیار در لوانته نیز سود جسته بود. محبی این روزها در پی کامل کردن مدارک مربیگری و کسب پرولایسنس در این رشته است تا در آینده فقط سرمربیگری کند اما تا اینجای کار او فقط و فقط نفر دوم یا سوم تیم‌هایی بوده که از وی در کادر فنی خویش بهره گرفته‌اند.
یک استثنا کفایت نمی‌کند
اینکه چرا سایر مربیان لژیونر ایرانی به کارنامه‌ای در سطح رزومه قطبی نرسیده‌اند، مسأله‌ای است که باید مسئولان امر و کارشناسان فوتبال ایران آن را واکاوی و آسیب‌شناسی کنند تا مشخص شود چرا هیچ‌گاه مربیان ایرانی در خارج از مرزها جریان‌ساز نشده و کاری بزرگ نکرده‌اند و فقط شریک درجه دوم و سوم در خلق موفقیت‌هایی بوده‌اند که مربیان بالادست و غیر‌ایرانی آنها پایه‌گذاری کرده‌اند. هرچه هست مجیدی هم از همین موج تأثیر پذیرفته و تابع اجباری خط ناکامی‌هایی بوده که برای اکثر مربیان ایرانی در خارج از مرزها رقم خورده و فقط یک استثنا (قطبی) برای سایه انداختن بر آن کفایت نمی‌کند. این در حالی است که از امید نمازی دستیار اول اسبق کارلوس کی‌روش نیز هیچ‌گاه کار مهمی در عالم مربیگری در سایر کشورها سر نزده است.