سایه روشن‌های بسکتبال در ادوار جام‌های جهانی
آغاز دوران سقوط
حامد حسینی
خبرنگار
مثل یک کابوس بود. کابوسی عجیب و دهشتناک. گویی خواب یک بوکسور زخمی و نالان گیر افتاده در گوشه رینگ را می‌دیدیم که چپ و راست از حریف هوک می‌خورد و هیچ دفاعی ندارد. یک بوکسور تنها، زخمی و بی‌دفاع. افتاده در گوشه رینگ. بوکسوری که حتی یک مشت هم به حریف نزد.
تیم ملی بسکتبال ایران در رقابت‌های جام جهانی 2023 که به میزبانی مشترک سه کشور فیلیپین، ژاپن و اندونزی، چنین حکایتی داشت. تیمی که در این دوره به هیچ تیمی نه نگفت و مقابل تمام رقبا از برزیل گرفته تا ساحل‌عاج و لبنان با شکست زمین مسابقه را ترک کرد. تیم ناکامی که در نهایت هم بین 32 تیم حاضر در مهمترین تورنمنت بسکتبال جهان به رتبه نازل سی و یکم رسید. یکی مانده به آخر! یکی از مهمترین اتفاقات این دوره برای تیم کشورمان خداحافظی حامد حدادی بازیکن افسانه‌ای پس از 19 سال حضور مستمر در جمع آسمانخراش‌های ایرانی بود. آنچه باعث می‌شود آینده تیم ملی بسکتبال بدون حدادی نامشخص‌تر از قبل پیش برود. بسیاری بر این باور هستند که بسکتبال ایران بدون حامد حدادی در قاره کهن تبدیل به یک تیم درجه 2 و زنگ تفریح دیگر تیم‌ها می‌شود. البته برای پاسخ به این فرضیه باید تا بازی‌های آسیایی هانگژو صبر کرد.
مرور تاریخچه ایران در جام جهانی و مقایسه آن با دوره اخیر می‌تواند تحلیل بهتری را از آنچه در جام جهانی 2023 بر تیم ملی ایران رفت ارائه دهد.
جام جهانی 2010 استانبول
اولین حضور تیم ملی بسکتبال ایران در جام جهانی به رقابت‌های سال 2010 بازمی‌گردد. تورنمنتی که تابستان سال 1389 به میزبانی استانبول ترکیه برگزار شد. تیم ملی در آن مسابقات که بازیکنانی مانند حامد حدادی و صمد نیکخواه بهرامی را در ترکیبش داشت، موفق شد به مقام نوزدهم برسد. بهترین تیم آسیایی در این مسابقات چین بود که به مقام شانزدهم رسید. بسکتبالیست‌های ایرانی در این دوره در گروه B بازی‌ها با تیم‌های آمریکا، اسلوونی، کرواسی، برزیل و تونس همگروه بودند. گروهی که برای تیم ملی ایران آن هم در اولین تجربه حضور در جام جهانی بسیار دشوار بود. با وجود این آسمانخراش‌های ایران رقابت‌های مرحله گروهی بازی‌های سال 2010 را با کسب یک پیروزی مقابل تونس و 4 شکست به پایان رساندند.
سرمربی تیم؛ وسلین ماتیچ
هدایت تیم ملی ایران در اولین حضورش در جام جهانی بسکتبال برعهده وسلین ماتیچ بود. سرمربی اهل صربستان که پیش از حضور روی نیمکت تیم ملی بسکتبال ایران در سال 2009 میلادی سابقه هدایت تیم‌های مطرحی همچون تیم ملی بسکتبال لهستان و فرایبورگ آلمان را در کارنامه خودش داشت. البته ماتیچ پیش از هدایت تیم ملی در سال‌های 2007 و 2009 هدایت تیم ساجس لبنان را برعهده داشت. برهمین اساس می‌توان گفت انتخاب فدراسیون‌نشینان در آن مقطع مطلوب بود. چراکه این مربی صربستانی به واسطه حضور چند ساله‌اش در رقابت‌های باشگاهی آسیا سطح بسکتبال این قاره را به خوبی می‌شناخت. شاید یکی از دلایل مهم صعود تیم ملی به جام جهانی 2010 ترکیه شناخت ماتیچ از بسکتبال آسیا بود. حضور این مربی صربستانی با وجود رتبه نوزدهم جام جهانی بلافاصله پس از اتمام این رقابت‌ها به پایان نرسید. بلکه او تا سال 2012 نیمکت مربیگری ایران را در اختیار داشت و پس از کسب نتیجه مطلوب در رقابت‌های انتخابی بسکتبال بازی‌های المپیک 2012 لندن از هدایت تیم ملی کنار رفت و تهران را به مقصد بلگراد پایتخت کشور صربستان ترک کرد.
جام جهانی 2014 اسپانیا
دومین حضور آسمانخراش‌های ایرانی در رقابت‌های جام جهانی با نخستین حضور متوالی‌شان در این تورنمنت مصادف شده بود. تیم ملی ایران در گروه A مسابقات با تیم‌های اسپانیای میزبان، برزیل، صربستان، مصر و فرانسه همگروه شد. گروهی که نسبت به بازی‌های سال 2010 میلادی به مراتب پرستاره‌تر از قبل دنبال می‌شد. آسمانخراش‌های ایرانی در این گروه با ثبت 4 شکست و یک پیروزی مقابل مصر به رتبه بیست و یکم بازی‌ها رسید تا از این حیث نسبت به اولین دوره حضورش در این تورنمنت با 2 پله سقوط مواجه شود. اگرچه نمایش ایران در این تورنمنت با وجود 4 شکست در 5 مسابقه مرحله گروهی فوق‌العاده بود. چراکه آنها بازی مقابل فرانسه و صربستان را که یکی از بهترین تیم‌های جهان در آن زمان بودند، با نتیجه نزدیک شکست خوردند. آنچه باعث شد بسیاری از کارشناسان بسکتبال در کشورمان و همچنین خارج از ایران از نمایش تیم ملی در جام جهانی 2014 اسپانیا تمجید کنند.
سرمربی تیم؛ مهمت بچیروویچ
پس از رفتن ماتیچ از تیم ملی، مسئولان وقت فدراسیون بسکتبال با مهمت بچیروویچ که اهل کشور اسلوونی بود، به توافق رسیدند. این مربی اهل کشور اسلوونی پیش از آمدن به بسکتبال ایران در سال 2009 میلادی تیم ملی کشورش را هدایت کرد و در نهایت در سال 2010 مسئولان باشگاه مهرام او را برای هدایت تیم‌شان در لیگ بسکتبال ایران و همچنین تورنمنت‌های آسیایی به توافق رسیدند. بر همین اساس او به ایران آمد و پس از ارائه نمایش درخشان با تیم مهرام با اعتماد مسئولان فدراسیون به عنوان سرمربی تیم ملی کشورمان انتخاب و به صورت رسمی جانشین ماتیچ صرب شد. البته حضور او روی نیمکت تیم ملی بسکتبال کشورمان با وجود نمایش‌های دلپذیر تیم در جام جهانی 2014 اسپانیا کوتاه‌تر از آنچه بود که تصور می‌شد. او در سال 2015 میلادی از تیم جدا شد و جایش را به بائرمن آلمانی که عملکرد نسبتاً مطلوبی با تیم ایران داشت، داد.
جام جهانی 2019 چین
بسکتبال ایران سومین حضورش در جام جهانی بسکتبال را در رقابت‌های سال 2019 که تابستان 1398 به میزبانی شهرهای مختلف کشور چین برگزار شد، تجربه کرد. وجه تمایز حضور تیم ملی در این دوره با دو دوره قبلی این بود که این بار ملی‌پوشان برای اولین بار در تاریخ با سرمربی ایرانی به مهمترین تورنمنت بسکتبال جهان رسیده بودند. با تصمیم فدراسیون طباطبایی قرار شد هدایت این تیم در جام جهانی را مهران شاهین‌طبع و تیم فنی‌اش بر عهده داشته باشند. بسکتبال ایران در گروه سوم بازی‌ها با تیم‌های پورتوریکو، تونس و اسپانیا همگروه شد. گروهی که تیم ملی در آن نمایش فوق‌العاده‌ای را مقابل حریفانش ارائه داد. تیم تا دقایق آخر مقابل پورتوریکو شانس پیروزی داشت و مقابل اسپانیا هم که یکی از بهترین تیم‌های جهان بود با 8 امتیاز اختلاف بازی را واگذار کرد. تیمی که در نهایت هم با شکست آرژانتین در بازی نهایی موفق شد چین را با جام قهرمانی به مقصد مادرید ترک کند. مسابقه‌ای که می‌توان آن را بهترین بازی تیم ملی بسکتبال کشورمان در جام جهانی چین 2019 دانست. تیم ملی در ادامه کارش را در گروه بازنده‌ها برای تعیین رتبه ادامه داد و موفق شد با کسب پیروزی مقابل تیم آنگولا و در ادامه تیم فیلیپین و از سوی دیگر شکست تیم ملی بسکتبال چین مقابل نیجریه، برای دومین بار در تاریخ، سهمیه بازی‌های المپیک را کسب کند. اتفاقی که باعث تاریخ‌سازی این تیم با کادر ایرانی شد. بسکتبال ایران در این دوره بازی‌ها به رتبه بیست و سوم رسید. رتبه‌ای که نسبت به دوره گذشته با یک پله سقوط همراه بود.
سرمربی تیم؛ مهران شاهین‌طبع
با انتخاب رامین طباطبایی به عنوان رئیس فدراسیون بسکتبال، هدایت تیم ملی به مهران شاهین‌طبع یکی از موفق‌ترین مربیان بسکتبال ایران سپرده شد. او موفق شد با ارائه یک نمایش حساب شده در پنجره‌های انتخابی، صعود تیم کشورمان به هجدهمین دوره جام جهانی را قطعی کند. عملکرد خوب شاهین‌طبع در بازی‌های مقدماتی با ارائه یک نمایش درخشان از سوی تیم ملی در جام جهانی تکمیل شد. پس از آن شاهین‌طبع از سوی طباطبایی تا پایان بازی‌های المپیک 2020 توکیو که با یک سال تأخیر در تابستان سال 2021 برگزار شد، در سمتش ابقا شد. اگرچه پیش از اعزام تیم به المپیک توکیو اختلاف‌نظرها بین طباطبایی و شاهین‌طبع بالا گرفت و سبب شد این مربی کهنه‌کار با حاشیه‌های فراوان به ژاپن سفر کند. نتیجه تیم ملی در المپیک چیزی جز سه شکست متوالی مقابل حریفان با تجربه مانند چک، آمریکا و فرانسه نبود. شکست‌هایی که حکم اخراج شاهین‌طبع از هدایت تیم ملی را امضا کردند.
جام جهانی 2023 ژاپن، فیلیپین و اندونزی
تیم ملی در راه رسیدن به نوزدهمین دوره جام جهانی شرایط عجیبی را سپری کرد. روزهایی که با مصطفی هاشمی آغاز شد و پس از 2 شکست مقابل قزاقستان در پنجره‌های ابتدایی هاشمی از سمتش برکنار و سعید ارمغانی پس از سال‌ها به تیم ملی بازگشت. سرمربی‌ای که به هیچ عنوان عملکرد خوبی نداشت و تیمش به لطف عدم سفر استرالیا به تهران، برای برگزاری بازی‌اش مقابل ایران جواز حضور در چهارمین جام جهانی متوالی را کسب کرد. اتفاقی که برای تیمی که در آن زمان یکی از قدرت‌های آسیا به حساب می‌آمد، به هیچ عنوان مطلوب نبود. پس از این اتفاقات جواد داوری به خواسته افکار عمومی تن داد و سعید ارمغانی را با وجود داشتن بندی در قراردادش مبنی بر تمدید اتوماتیک قرارداد در صورت صعود تیم به جام جهانی را کنار گذاشت و در نهایت با یک انتخاب عجیب و حیرت‌انگیز هاکان دمیر دستیار سرمربی تیم ملی ترکیه که موفق نشده بود با تیم کشورش به جام جهانی صعود کند را به این رقابت‌ها برد. اتفاقی که نتیجه آن شد 5 شکست تیم ملی در این رقابت‌ها و قرار گرفتن در رتبه سی و یکم جدول رده‌بندی نهایی بازی‌ها.
سرمربی تیم ؛ هاکان دمیر
تیم سرمربیان مختلفی را در راه رسیدن به مرحله نهایی بازی‌ها روی نیمکتش دید اما هاکان دمیر سرمربی تیم در مرحله نهایی بود. فردی که در خرداد ماه هدایت تیم ملی را برعهده گرفت و در 5 بازی تدارکاتی‌ای که پیش از سفر به جاکارتا برای حضور در مرحله نهایی نوزدهمین دوره جام جهانی 5 شکست را کسب کرد. آماری که پس از ثبت آن می‌توانستیم حدس بزنیم چه فاجعه بزرگی در انتظار بسکتبال ایران است. جالب اینکه قرارداد دمیر با فدراسیون ایران تا پایان بازی‌های آسیایی 2022 هانگژو که کمتر از یک ماه دیگر آغاز می‌شود، خواهد بود. باید دید تیم پس از نتیجه فاجعه‌باری که در جام جهانی گرفت بدون حامد حدادی چه عملکردی در بازی‌های آسیایی از خودش ارائه می‌دهد.