فراتر از مستطیل سبز
پوسترهایی در خدمت فرهنگ
محمدرضا رحیمپور
روزنامهنگار
فوتبال، فراتر از یک ورزش صرف، به پدیدهای پیچیده و چندوجهی تبدیل شده است؛ این رشته پرطرفدار، نه تنها به صنعتی پولساز بدل گشته، بلکه به تریبونی قدرتمند در عرصههای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز ارتقا یافته است. کارشناسان و صاحبنظران، به اتفاق، بر تأثیرات عمیق و گسترده فوتبال بر بافت جامعه اذعان دارند و این، بویژه در کشور ما، ایران، به وضوح قابل مشاهده است. در این میان، استفاده از این محبوبیت فزاینده برای انتقال پیامهای غیر ورزشی، روندی رو به رشد را طی میکند.
یکی از جلوههای این پدیده، استفاده خلاقانه باشگاههای فوتبال کشور از پوسترهای پیش از مسابقه است. این پوسترها، در فصل جاری لیگ برتر، به بستری برای انتقال پیامهای فرهنگی و اجتماعی تبدیل شدهاند. همگام با گسترش شبکههای اجتماعی و فضای مجازی، باشگاههای لیگ برتری با بهرهگیری از مناسبتهای مختلف، سعی در خلق ایدههای نوآورانه در طراحی این پوسترها داشته و از این طریق، پیامهای ارزشمندی را به هواداران و جامعه مخابره میکنند.
فوتبال به مثابه پیامآور اجتماعی
پوستر باشگاه گلگهر سیرجان، برای بازی خود مقابل آلومینیوم اراک، با گرامیداشت یاد و خاطره یاسمن یاراحمدی، نوجوان ۱۷ ساله سیرجانی که اهدای اعضایش در اوایل سالجاری، جان دوبارهای به سه بیمار نیازمند بخشید، طراحی شد. این اقدام ارزشمند، نه تنها یادآور اهمیت اهدای عضو به عنوان یک عمل خداپسندانه است، بلکه نشان میدهد که باشگاههای ورزشی میتوانند نقش مهمی در ترویج این فرهنگ ایفا کنند.
باشگاه چادرملو نیز در پوستر پیش از دیدار خود با تراکتور، بر اهمیت آزادی زندانیان مالی تأکید کرد. پیام این پوستر، با این مضمون که «آزادی یک فرد از زندان، نجات یک خانواده از گرداب سختیهاست»، به طور مستقیم به این موضوع حساس اجتماعی اشاره دارد و به نوعی فراخوانی برای مشارکت در این امر خیرخواهانه محسوب میشود.
در هفتههای گذشته نیز شاهد نمونههای دیگری از این قبیل بودیم. به عنوان مثال، پوستر باشگاه ذوبآهن برای بازی با سپاهان که در اسفند ماه گذشته برگزار شد، با تصویری از یک زمین خشک و ترک خورده، به بحران کم آبی و لزوم صرفهجویی در مصرف آب پرداخت. این پوستر، به شکلی نمادین و تأثیرگذار، اهمیت حفظ منابع آبی را به مخاطبان یادآوری کرد.
ادای دین به مشاهیر و بزرگان
علاوه بر ارسال پیامهای اجتماعی، پوسترهای پیش از بازی لیگ برتر، به محلی برای گرامیداشت چهرههای برجسته تاریخی و فرهنگی نیز تبدیل شدهاند. این اقدام، نشاندهنده توجه باشگاهها به تاریخ و فرهنگ غنی کشور و تلاش برای زنده نگه داشتن یاد و خاطره بزرگان است.
به عنوان نمونه، باشگاه گل گهر در پوستر پیش از بازی خود با تراکتور در تبریز، به مناسبت سالروز تولد پروین اعتصامی، شاعر پرآوازه ایرانی، تصویری از او را به عنوان تصویر اصلی پوستر برگزید. این اقدام، علاوه بر گرامیداشت این شاعر بزرگ، فرصتی را برای معرفی آثار و اندیشههای او به نسل جوان فراهم کرد.
باشگاه آلومینیوم نیز در پوستر بازی با سپاهان، با استفاده از تصاویر دو چهره برجسته تاریخی اراک و اصفهان، یعنی امیرکبیر و شیخ بهایی، به نوعی به ادای احترام به این دو شخصیت بزرگ پرداخت. این پوستر، یادآور خدمات ارزشمند این دو بزرگوار به کشور و همچنین پیوند عمیق بین تاریخ و فرهنگ دو شهر اراک و اصفهان بود.
ابتکار عمل باشگاه النصر
حتی باشگاههای خارجی نیز به اهمیت این موضوع پی بردهاند. ابتکار عمل باشگاه النصر در طراحی پوستر قبل از بازی این تیم با پرسپولیس و استقلال در فصل جاری لیگ نخبگان آسیا، نمونهای بارز از این تأثیرگذاری فرامرزی است.
باشگاه النصر، برای پوستر پیش از بازی با پرسپولیس، با یک حرکت فرهنگی ارزشمند، تصویر زندهیاد عباس کیارستمی، کارگردان شهیر ایرانی را با نشانههایی از فیلمهای معروفش مانند کلوزآپ، خانه دوست کجاست، زیر درختان زیتون و... منتشر کرد. این اقدام، نه تنها نشاندهنده احترام باشگاه النصر به فرهنگ و هنر ایران بود، بلکه باعث ایجاد تعامل مثبت و گسترده بین هواداران دو کشور شد.
لزوم حفظ مسیر درست و اجتناب از حاشیهها
با وجود تمامی جنبههای مثبت این روند، باید به این نکته نیز توجه داشت که استفاده از فوتبال به عنوان ابزاری برای انتقال پیامهای غیر ورزشی، میتواند با چالشها و خطراتی نیز همراه باشد. برخی از پوسترها، به جای تمرکز بر مسائل مثبت و سازنده، به حاشیهها و اختلافات دامن زدهاند. استفاده از تصاویر خشونتآمیز، نمادهای نامناسب یا الگوهای سینمای غربی در برخی از پوسترها، نمونههایی از این انحرافات هستند. در حالی که باشگاه النصر به طور مثال، از عناصر سینمای خودمان استفاده میکند، استفاده از الگوهای نامناسب خارجی میتواند تأثیرات منفی بر مخاطبان داشته باشد.
برای حفظ و تقویت این روند مثبت، ضروری است که باشگاهها و طراحان پوستر، با دقت و مسئولیت بیشتری عمل کنند. تمرکز بر مسائل اجتماعی و فرهنگی مهم، استفاده از نمادها و تصاویر مثبت و سازنده و اجتناب از هرگونه حاشیهپردازی و اختلافافکنی، از جمله نکاتی است که باید به آن توجه ویژه داشت.
در مجموع، میتوان گفت که فوتبال در ایران، فراتر از یک ورزش، به ابزاری قدرتمند برای انتقال پیامهای اجتماعی و فرهنگی تبدیل شده است. باشگاهها با استفاده خلاقانه از پوسترهای پیش از مسابقه، میتوانند نقش مهمی در ترویج ارزشهای مثبت، گرامیداشت مشاهیر و آگاهسازی جامعه در مورد مسائل مهم ایفا کنند. با این حال، ضروری است که این روند با دقت و مسئولیت بیشتری دنبال شود تا از بروز هرگونه انحراف و آسیب احتمالی جلوگیری شود. حفظ این روند فرهنگی خوب و اجتناب از مسائل حاشیهای، رمز موفقیت و تداوم این حرکت ارزشمند خواهد بود.