سرنوشت سرمربیان مشهور جام ملت‌های آسیا
وصال روحانی
روزنامه‌نگار
امیر قلعه‌نویی
ایران
ابقا تا جام جهانی 2026
پنهان شدن پشت واژگان پرطمطراق
در توجیه ناکامی تیم ملی فوتبال ایران در رقابت‌های اخیر جام ملت‌های آسیا حرف‌های فراوانی از سوی مسئولان امر و بخصوص برخی مربیان پرشمار این تیم بیان شده اما مضمون بسیاری از این صحبت‌ها دربردارنده واژگان کاملاً تخصصی و بغایت تاکتیکی و به تبع آن فرایندهایی غیر قابل فهم برای اکثر شنوندگان شامل مردم عادی بوده است.
به واقع دستیاران امیر قلعه‌نویی و بویژه سعید الهویی که بازوی راست وی در امور فنی و ایدئولوگ تاکتیکی او محسوب می‌شود، چنان از واژگان تخصصی مرتبط با تاکتیک‌های فوتبال سخن می‌گویند که تماشاگر عادی مسحور می‌شود و چون معانی آنها را نمی‌داند، نمی‌تواند در چند و چون آن بررسی کند و به درستی یا غلط بودن ادعاهای مطرح شده پی ببرد. از این طریق بیننده معمولی به این گمان غلط می‌رسد که همه امور فنی مورد نیاز از سوی مربیان رعایت و اجرا شده و به تبع آن ایرادی به آنها وارد نیست. واقعیت امر اما چیزی بجز این است زیرا اگر همه تمهیدات فنی و آن واژگان پرطمطراق و تاکتیک‌های ضروری و راه‌های گروهی رسیدن به پیروزی رعایت و پیموده می‌شد، یوزها یک بار دیگر در مرحله نیمه‌نهایی مهم‌ترین جام ملی قاره‌ای ناکام و از گردونه پیکارها حذف نمی‌شدند.
تکرار مسلسل‌وار کلمات نامأنوس
سعید الهویی که دستیار اول قلعه‌نویی در زمان زمامداری دو سال و نیمه این مربی کمرنگ شده در تیم گل‌گهر سیرجان بود و پس از کوچ مجدد ژنرال به تیم ملی (در پی فترتی 17 ساله) به‌طور موقتی در 7 بازی و با بیلانی بسیار منفی این تیم باشگاهی را هدایت کرد، سرآمد این مربیان توجیه‌گر بوده است. او کوشیده است ناکامی در طراحی سیستم‌های مورد نیاز را پشت اصطلاحات دهان‌پرکن و نامأنوس گم کند و با استفاده از کلمات و عبارات لاتین اطلاق شده به هر یک از حرکات و برنامه‌ها و واکنش‌های تاکتیکی در این ورزش، سهم بارز خود در شکست تیم ملی در آوردگاه «قطر 2023» را از چشم‌ها دور نگه دارد. در این راستا روز و ساعتی نیست که از زبان این مربی شنونده کلماتی مانند «بیلدآپ» و «کانترپرس» نباشیم و او چنان مسلسل‌وار این‌گونه کلمات را بیان می‌کند که تو گویی تئوریسین ارشد ورزش فوتبال است. الهویی از این طریق به هدفش که سلب مسئولیت شکست از خودش و همکارانش در کادر فنی تیم ملی است، می‌رسد زیرا حتی شماری قابل توجه از مربیان سنتی و قدیمی ما هم که با علوم نوین‌تر فوتبال آشنا نیستند، با شنیدن رگبار این کلمات غریب مرعوب شده و گمان می‌کنند که الهویی و نفراتی مثل او بهترین طراحان فوتبال مدرن هستند و اگر با وجود این مزیت (!) ناکام شده و راه به جایی نبرده‌اند، امکان نداشته که سایر مربیان هم بتوانند راه صعب‌العبور رسیدن به پیروزی را در جام ملت‌های 2023 با موفقیت طی کنند.
نوسان‌هایی که مهار نشد
سایر دستیاران قلعه‌نویی شامل حمید مطهری، آندو تیموریان و رحمان رضایی البته راهی را که برشمردیم طی نکرده‌اند اما در‌مورد آنها و همچنین هومن افاضلی که قرار بود مشاور «ژنرال» باشد، نیز ابهاماتی وجود دارد و مشخص نیست که هر کدام‌شان چه میزان و به کدام شکل در روند کار یوزها سهم داشته‌اند و به چه سبب فراز و فرودهای متعدد ملی‌پوشان طی شش بازی آنها در جام هجدهم ملت‌های آسیا مدیریت و این عارضه توسط آنها کم‌اثر نشده است.
بهانه‌ای دیگر برای استمرار پیرگرایی
احسان اصولی، سخنگوی فدراسیون فوتبال در بازگشت تیم ملی از جام ملت‌های آسیا مدعی شد که با توجه به صعود به نیمه‌نهایی قرارداد قلعه‌نویی تا پایان جام جهانی 2026 تمدید می‌شود و او قرار است مأموریت جوانگرایی در تیم ملی را به عهده داشته باشد. با این حال اعلام نشده که این فرایند چگونه در جمع یوزها اجرایی خواهد شد و جوانگرایی مورد بحث با چه میزان اعمال خواهد گشت.
بدتر از همه اینکه این احتمال وجود دارد که قلعه‌نویی و همکارانش این جوانگرایی را در کمترین حد به اجرا درآورند و به این بهانه متوسل شوند که چون ادامه مسابقات انتخابی جام جهانی 2026 در پیش است و این پیکارها بسیار مهم است و جای ریسک و خطرجویی در آن نیست، تعداد زیادی از میانسالان و مسن‌هایی را که در آوردگاه آسیایی قطر هم حاضر بودند، در مقدماتی جام جهانی بیست‌و‌سوم نیز شرکت دهند. به این ترتیب آینده دور و نزدیک تیم ملی همان‌قدر مبهم است که پیش از شروع جام ملت‌ها بود.
خسوس کاساس
عراق
دلسرد برای ماندن
نام خسوس کاساس زمانی بر سر زبان‌ها افتاد که توانست اولین شگفتی بزرگ تورنمنت را با شکست ژاپن خلق کند. هواداران عراق بعد از این برد تاریخی امیدوار بودند که برای دومین بار فاتح جام شوند، ولی با اخراج جنجالی ایمن حسین و شکست مقابل اردن این تیم در یک هشتم نهایی حذف شد.
خبرنگاران عراق بعد از این شکست مشاجره تندی با کاساس داشتند و حتی نشست خبری ناتمام ماند. همین برخورد دستیار سابق لوئیز انریکه را برای ادامه همکاری با این تیم دلسرد کرده است. همچنین گفته می‌شود که خانواده کاساس مایل به ماندن او در عراق نیستند، با این حال دولت این کشور مصمم است که همکاری با این مربی ادامه داشته باشد.
یورگن کلینزمن
کره جنوبی
زور منتقدان
چربید
بعد از بردهای دراماتیک مقابل عربستان و استرالیا به نظر می‌رسید که کره جنوبی بخت خوبی برای قهرمانی داشته باشد، ولی آنها در بازی نیمه‌نهایی مقابل اردن نمایش ضعیفی داشتند و دو بر صفر شکست خوردند.
با این شکست رسانه‌های کره که منتقد جدی کلینزمن بودند حملات تازه‌ای را علیه مربی آلمانی شروع کردند. انتقاد اصلی از کلینزمن در ماه‌های گذشته این بود که برای بررسی مسابقات لیگ در کره حضور ندارد و حتی نشست‌های خبری را از راه دور برگزار می‌کند.
ایراد بزرگ دیگر از مربی آلمانی نمایش پرنوسان کره در مرحله گروهی بود که مقابل اردن و مالزی تا آستانه شکست پیش رفت. کره مقابل عربستان و استرالیا هم شروع فاجعه‌باری داشت و می‌توانست حتی قبل از نیمه‌نهایی حذف شود.
افشای درگیری سون‌هیونگ‌مین و لی‌کانگ‌این در شب بازی با اردن اتفاق دیگری بود که قدرت مدیریت کلینزمن را زیر سؤال برد. البته رسانه‌های کره معتقدند که فدراسیون فوتبال این کشور عامدانه این خبر را منتشر کرده تا زمینه را برای برکناری این مربی فراهم کند. در نهایت کمیته فنی فدراسیون کره در جلسه‌ای اعلام کرد که عملکرد کلینزمن در جام ملت‌های آسیا ضعیف بوده تا رئیس فدراسیون فوتبال این کشور هم عذر سرمربی آلمانی را بخواهد. او کمتر از یک سال روی نیمکت تیم ملی کره جنوبی دوام آورد و حالا جست‌وجو برای یافتن جانشین او آغاز شده است.
سرکو کاتانچ
ازبکستان
مخالف استعفا، امیدوار به آینده
ازبکستان در ردیف مدعیان درجه دوم جام ملت‌ها بود که با شکست مقابل قطر در یک چهارم نهایی کنار رفت. با این حال ازبکستان تنها تیمی بود که قطر را متوقف کرد و تنها در ضربات پنالتی مغلوب شد. آنها همچنین در مرحله گروهی مقابل استرالیا به تساوی رسیدند که نتیجه خوبی است.
ظاهراً انتظار ازبکستان رسیدن به نیمه‌نهایی تورنمنت بود و وقتی خبرنگاری بعد از بازی با قطر از کاتانچ درباره استعفایش با توجه به نرسیدن به این هدف پرسید، پاسخ داد: «شوخی می‌کنید؟» او همچنین گفت که آینده روشنی در انتظار فوتبال ازبکستان است.
این تیم در مقدماتی جام جهانی در تاشکند مقابل تیم ملی ایران به تساوی 2-2 رسید و با افزایش سهمیه آسیا امیدوار است که برای اولین بار به جام جهانی صعود کند. همین انگیزه بزرگی برای کاتانچ است تا با تیم جوان ازبکستان ادامه بدهد.
تینتین مارکز
قطر
ادامه همکاری موقت پیش از مذاکره برای تمدید
یک ماه پیش از جام ملت‌های آسیا، وقتی تینتین مارکز روی نیمکت قطر جانشین کارلوس کی‌روش شد، کمتر کسی نام این مربی را شنیده بود، ولی او عملکرد خیره‌کننده‌ای داشت و در این زمان کوتاه توانست قطر را به مسیر قهرمانی برگرداند. تیم میزبان هر هفت مسابقه‌اش در این تورنمنت را با برتری پشت سر گذاشت و هنر بزرگ مارکز در سه بازی آخر بود که توانست ازبکستان، ایران و اردن را شکست بدهد.
مارکز لوپز با وجود این دستاورد بزرگ گفت که هنوز مشخص نیست با تیم ملی قطر ادامه بدهد: «من در قطر کار می‌کنم و بازیکنان را به خوبی می‌شناسم. کار کردن با آنها آسان بود و ایده‌های من را در زمین به خوبی پیاده کردند. با پایان مسابقات به الوکره برمی‌گردم. من صحبتی درباره آینده نداشته‌ام. نمی‌دانم چه اتفاقی خواهد افتاد.»
البته جاسم بن راشد البوعینین، رئیس فدراسیون فوتبال قطر در یک برنامه تلویزیونی مدعی شد که مارکز در مسابقات مقدماتی جام جهانی بهار سال آینده روی نیمکت قطر می‌نشیند و بعد از آن وضعیت این مربی در مذاکره با باشگاه الوکره تعیین خواهد شد.
هکتور کوپر
سوریه
تمدید، پاداش درخشش مقابل ایران
هکتور کوپر که سال‌ها قبل هدایت اینتر را به عهده داشت در این تورنمنت روی نیمکت سوریه نشست. این تیم با برد دقایق آخر مقابل هند به مرحله حذفی رسید و در یک چهارم نمایش خوبی مقابل ایران داشت، ولی در ضربات پنالتی مغلوب شد. عملکرد خوب سوریه، فدراسیون فوتبال این کشور را متقاعد کرد تا قرارداد کوپر را تا پایان مقدماتی جام جهانی تمدید کند.
پیتر شگرت
تاجیکستان
به دنبال سکوی پرتاب
پیتر شگرت هم یکی از مربیان موفق این تورنمنت بود که تاجیکستان را در اولین حضورش به یک چهارم نهایی رساند. این مربی کروات علاوه بر کوچینگ موفق به خاطر اخلاق خوبش در مواجهه با خبرنگاران و حریفان مشهور شد. این موفقیت در حالی به دست آمد که او دستمزد پایینی از فدراسیون تاجیکستان دریافت می‌کرد. با پایان تورنمنت شگرت تصمیم به قطع همکاری گرفت و امیدوار است که در تیم جدیدش قرارداد بهتری امضا کند. او گفته که به دنبال مربیگری در باشگاه نیست و هدایت تیم ملی را ترجیح می‌دهد.
پائولو بنتو
امارات
پروژه ادامه دارد
امارات در جام ملت‌های آسیا عملکرد ناامیدکننده‌ای داشت و با شکست مقابل تاجیکستان در یک هشتم نهایی حذف شد. این تیم در دو دوره قبلی تورنمنت به نیمه‌نهایی رسیده بود و هوادارانش انتظار شکست مقابل تاجیکستان تازه‌وارد را نداشتند. با این حال رسانه‌های امارات معتقدند که به این مربی پرتغالی باید زمان بیشتری داده شود. تنها شش ماه از شروع کار سرمربی اسبق کره جنوبی در این کشور می‌گذرد و او در حال ساختن یک تیم جوان برای مقدماتی جام جهانی است. امارات در چهار سال گذشته شش سرمربی داشته و با برکناری بنتو همه چیز باید از صفر شروع شود.
حسین عموتا
اردن
مدعی جام جهانی
بعد از فینال تاریخی
اردن پیش از شروع جام ملت‌های آسیا جایی در میان مدعیان اصلی قهرمانی نداشت، ولی با نمایش جذاب و حذف تیم‌هایی مثل عراق و کره جنوبی توانست به فینال برسد. حسین عموتا در این موفقیت نقش بزرگی داشت و توانسته با نسل جدید بازیکنان اردن تیمی پرانرژی و هماهنگ بسازد. مربی 54 ساله مراکشی بهار سال گذشته با فدراسیون فوتبال اردن قرارداد بست و مدل بازی‌اش مبتنی بر دفاع و ضدحمله را به خوبی در این تیم جا انداخته است. اولین صعود به فینال جام ملت‌های آسیا حالا اردنی‌ها را امیدوار کرده که با این مربی بتوانند به جام جهانی هم صعود کنند. عموتا تا سال 2026 قرارداد دارد و افزایش سهمیه آسیا به 5/8 تیم صعود عمان را به هدفی محتمل تبدیل کرده است.
هاجیمه موریاسو
ژاپن
افزایش تردیدها
بعد از ناکامی دوحه
ژاپن بعد از بردهای درخشان مقابل تیم‌هایی مثل آلمان، ترکیه و مراکش به عنوان مدعی اصلی قهرمانی به قطر رفت، ولی در مرحله گروهی نمایش متزلزلی داشت و در یک چهارم نهایی مغلوب ایران شد. هاجیمه موریاسو در شش سال گذشته با ژاپن نتایج درخشانی به دست آورده و این سابقه و اعتبار مهم‌ترین دلیلی است که در بازگشت از قطر برکنار نشد، ولی رسانه‌ها این سؤال را مطرح کرده‌اند که آیا او بهترین گزینه برای هدایت ژاپن در جام جهانی آینده است؟ گروهی معتقدند که زمان تغییر فرا رسیده و کنتا هاسگاوا، سرمربی ناگویا گرامپوس به عنوان جدی‌ترین آلترناتیو مطرح است. انتخاب دروازه‌بان‌های کم‌تجربه و بازیخوانی ضعیف جدی‌ترین انتقاداتی است که بعد از حذف ژاپن از موریاسو مطرح شد.
برانکو ایوانکوویچ
عمان
بدون صعود، بدون تیم
نام برانکو در جریان تورنمنت به خاطر پیشنهاد پرسپولیس بر سر زبان‌ها افتاد. مذاکرات مربی کروات با باشگاه سابقش رسانه‌ها و فدراسیون عمان را هم ناراحت کرده بود. خشم آنها با حذف عمان در مرحله گروهی بیشتر شد و حکم به برکناری برانکو دادند. در نهایت بازگشت مربی کروات به پرسپولیس هم منتفی شد تا او فعلاً بدون تیم باشد.
گراهام آرنولد
استرالیا
انتقاد از لیگ داخلی
استرالیا به عنوان یکی از مدعیان وارد تورنمنت شد و مشکلی برای سرگروهی نداشت، ولی کارشناسان مدعی بودند که این تیم کیفیت بالایی ندارد و در برخورد با یکی از مدعیان جدی کنار خواهد رفت. این پیش‌بینی درست بود و استرالیا در یک چهارم نهایی با شکست مقابل کره جنوبی کنار رفت. البته رسانه‌های استرالیا انتقادات زیادی را متوجه گراهام آرنولد نمی‌دانند و بر این باورند که نسل فعلی فوتبال این کشور توان رقابت با بهترین‌های قاره را ندارد. آرنولد هم در جریان تورنمنت به انتقاد از تعطیلی طولانی لیگ استرالیا و تقویم این مسابقات پرداخت. او بازیکنان محدودی را از لیگ استرالیا انتخاب کرد و معتقد است برای بالا رفتن کیفیت بازیکنان داخلی باید تعداد مسابقات بیشتر شود. به هر حال مأموریت تغییر نسل فوتبال استرالیا به او سپرده شده و او در مقدماتی جام جهانی همچنان روی نیمکت این تیم خواهد بود.
روبرتو مانچینی
عربستان
همکاری فدراسیون در مبارزه با بازیکن‌سالاری
روبرتو مانچینی با دستمزد سالانه 27 میلیون دلار به عنوان گران‌ترین مربی تورنمنت وارد قطر شد و عربستان هم شروع خوبی در این مسابقات داشت. این تیم در مرحله یک هشتم نهایی هم تا آخرین لحظات مقابل کره جنوبی برنده بود، ولی در نهایت این بازی را در ضربات پنالتی باخت تا حذف زودهنگامی داشته باشد. حاشیه بزرگ این بازی زمانی بود که مانچینی پیش از پایان ضربات پنالتی به رختکن رفت، هرچند بعداً بابت این رفتار عذرخواهی کرد. گروهی تصور می‌کردند که فدراسیون فوتبال عربستان بعد از این اتفاقات مانچینی را برکنار کند، ولی آنها که برنامه بلندمدتی برای جام جهانی خانگی 2034 دارند، پای مربی مشهور ایتالیایی ایستادند. این فدراسیون همچنین به نشانه حمایت از مانچینی شش بازیکن تیم ملی را که پیش از جام ملت‌های آسیا از سوی این مربی کنار گذاشته شدند را با جریمه انضباطی روبه‌رو کرده است. این بازیکنان به خاطر امتناع از دستورات سرمربی کنار گذاشته شدند و شاید با حضور آنها عربستان می‌توانست عملکرد بهتری داشته باشد.