آیــــا یــــک دروازه‌بــــان می‌تـــــوانــد دوبـاره برنـــده تـــــــــوپ طلا شود؟
طلسم یاشین
ایمان گودرزی
روزنامه نگار
فردا توپ طلای 2023 اهدا خواهد شد و تنها پیش‌بینی 100درصد درست از این موضوع این است که قطعاً یک دروازه‌بان آن را بالای سر نخواهد برد!
بخشی از این بد‌بینی این است که در حال حاضر دو شانس اصلی این عنوان لیونل مسی و ارلینگ هالند هستند. اولی چهره اصلی قهرمانی آرژانتین در جام جهانی فوتبال 2022 بود و دومی با کسب اولین سه‌گانه تاریخ منچستر سیتی، رکورد گلزنی در لیگ برتر انگلیس را نیز شکست.
اما حتی اگر رقابت 2023 را در نظر نگیریم، دروازه‌بان‌ها در طول تاریخ هرگز شانس اصلی بردن توپ طلا به حساب نمی‌آمدند. در تاریخ 67 ساله این عنوان، تنها یک دروازه‌بان برنده این جایزه شده است: لو یاشین در سال 1963. در این 60 سال و بعد از دریافت توپ طلا توسط دروازه‌بان اسطوره‌ای شوروی، تنها 5 بار دروازه‌بان‌ها بین سه نامزد نهایی این عنوان قرار داشتند و فقط اولیور کان بیش از یک بار در بین سه نامزد نهایی قرار گرفت.
بیل رنو آنالیزور مشهور دروازه‌بان‌ها در این مورد می‌گوید: «دروازه‌بانی با فوتبال در تضاد است. همیشه قدردانی و رأی دادن به دروازه‌بان‌ها برای جوایز فردی بسیار دشوار است. همه تیم تلاش می‌کنند تا یک گل به ثمر برسانند و این اصلی‌ترین هدفی است که همه به خاطر آن در زمین بازی می‌کنند و قطعاً دروازه‌بان نیز جزئی از تیم است. بهتر است این تبعیض را متوقف کنید.»
جاناتان ویلسون، روزنامه‌نگار و نویسنده، یک گام فراتر می‌رود و می‌گوید دروازه‌بان‌ها از برخی جهات واقعاً احساس فوتبالی ندارند. او به ESPN گفت: «اگر شما به خیابان بروید و از 100 نفر بخواهید که نام یک بازیکن را نام ببرند، قطعاً یکی از آنها نیز دروازه‌بان نخواهد بود.»
ویلسون که در سال 2013 در کتاب خود با عنوان «بیگانه» درباره تاریخچه دروازه‌بانی نوشته است، می‌گوید که تبعیض بین دروازه‌‌بانان و بقیه پست‌ها مدت کوتاهی پس از تدوین این ورزش توسط اتحادیه فوتبال در دهه 1800 آغاز شد. اگرچه اولین قوانین بازی فدراسیون فوتبال در سال 1863 هیچ شرط خاصی برای دروازه‌بان در نظر نگرفت، در سال 1871، قوانین برای معرفی دروازه‌بان اصلاح شد. طبق قوانین جدید، این موقعیت منحصربه‌فرد مجاز بود که توپ را برای محافظت از دروازه خود اداره کند.
چند دهه بعد، قوانین بیشتری وضع شد که دروازه‌بان را از هم‌تیمی‌هایش جدا می‌کرد. اینها شامل محدودیت سال 1912 برای حمل توپ در محوطه و الزام دروازه‌بان‌ها برای پوشیدن پیراهن رنگی متفاوت نسبت به بقیه تیم بود.
به گفته ویلسون، این نیم قرن اصلاحات به این نکته منجر شد که دروازه‌بان با بقیه تیمش متفاوت باشد و همین مسأله در نگاه مردم به دروازه‌بان‌ها در مقایسه با بازیکنان بیرونی تأثیر گذاشت. تقریباً 50 سال است که دروازه‌بان‌ها از بقیه تیم جدا می‌شوند.
ویلسون می‌گوید که دروازه‌بان‌ها در دهه‌های اخیر شاهد ادغام مجدد در تیم بوده‌اند، بویژه پس از قانون پاس به عقب در سال 1992 و با ظهور دروازه‌بان‌های سوئیپر و دروازه‌بان‌های توپ‌باز که کار با توپ بسیار خوبی دارند.
با این حال، رنو می‌گوید که هواداران امروز در مقایسه با هیجان گل‌ها و مهارت‌ها، علاقه‌ای به کاری که دروازه‌بان‌ها انجام می‌دهند، ندارند.
او گفت: «شما به عنوان یک دروازه‌بان هر کاری بکنید به چشم بینندگان نخواهد آمد، یک بازی صفر-صفر را در نظر بگیرید، بدون شک این بازی یک رقابت بسیار کسل‌کننده برای هواداران خواهد بود و کسی کاری به این موضوع ندارد که دروازه‌بان‌ها با درخشش خود باعث بسته ماندن دروازه‌ها شده‌اند.»
این بدان معنا نیست که دروازه‌بان‌ها نمی‌توانند روایتی قوی برای به چالش کشیدن توپ طلا بسازند. رنو به مانوئل نویر در سال 2014 به عنوان نمونه اشاره می‌کند. در آن سال، نویر قهرمان جام جهانی فوتبال 2014 شد - در این روند، هر دو تیم پرتغال کریستیانو رونالدو و آرژانتین لیونل مسی را شکست داد - با این حال، نویر در رأی‌گیری توپ طلا پس از رونالدو دوم و مسی سوم شد.
یاشین استثناست
با توجه به چالش‌هایی که دروازه‌بان‌ها برای بردن توپ طلا با آن روبه‌رو هستند، چرا یاشین توانست آن را در سال 1963 به دست آورد؟ ویلسون می‌گوید که یاشین در اتحاد جماهیر شوروی یک چهره مشهور و در آن زمان بسیار نادر بود.
ویلسون گفت: «او به وضوح یک دروازه‌بان درخشان و بی‌نظیر بود که شخصیتی کاریزماتیک داشت. او حتی در نحوه لباس پوشیدنش بسیار متمایز بود... یک پیراهن نمادین با یک کلاه تخت روی سر.»
او همچنین یکی از اولین دروازه‌بان‌هایی بود که انقلابی در نحوه بازی کردن در این پست ایجاد کرد. اکثر دروازه‌بان‌ها در آن زمان فقط به دفع توپ راضی بودند، اما یاشین نه تنها از روی خط دروازه بلکه از محوطه جریمه نیز خارج می‌شد تا اقدامات دفاعی را انجام دهد و سپس با یک پاس یا پرتاب سریع حمله تیمش را آغاز می‌کرد.
سبک بازی او مرز بین دروازه‌بان‌ها و بازیکنان بیرونی را محو کرد و همین قضیه بازی او را تماشایی کرد. او آنقدر معروف بود که در زمانی که بیشتر مردم فقط در داخل کشورشان فوتبال تماشا می‌کردند، در خارج از کشور نیز طرفدار داشت و غیرشوروی‌ها نیز برای تماشای زنده بازی یاشین پول خوبی می‌پرداختند، به همان ترتیبی که امروز هواداران فقط برای تماشای بازی مسی یا رونالدو به استادیوم‌ها می‌آیند.
ویلسون گفت: «به یاد دارم در جام جهانی 1966، شوروی [سه بازی] در ساندرلند انجام داد. پدرم برای دیدن بازی‌ها به ورزشگاه رفت، شاید جام جهانی دلیل قانع‌کننده‌ای باشد اما قطعاً او برای دیدن بازی یاشین به ورزشگاه رفته بود.»
شهرت او همچنین به این معنی بود که رأی‌دهندگان بیشتری در سال 1963 هنگام انتخاب برنده توپ طلا، حتی پس از اینکه او به خاطر عملکرد شوروی در جام جهانی 1962 مقصر شناخته شد، پشت سر او ایستادند. ویلسون در این مورد گفت: «ما کمی احساس بدی داشتیم، زیرا او سال قبلش واقعاً مورد انتقاد قرار گرفته بود، اما واقعاً تقصیر او نبود، پس بیایید این جایزه را به او بدهیم.»
از طرف دیگر یک بازی دوستانه در سال 1963 در ورزشگاه ومبلی، بین تیم ملی انگلیس و تیم منتخب جهان که برخی از بازیکنان برتر اروپا و آمریکای جنوبی در آن حضور داشتند، به توپ طلای یاشین کمک کرد. یاشین در نیمه اول در دروازه تیم منتخب جهان بازی کرد و سیوهای بی‌نظیر و مهارت‌های بازی با توپش را به نمایش گذاشت.
ویلسون گفت: «مقایسه تأثیر بازی‌های دوستانه آن زمان با بازی‌های حال حاضر دشوار است، اما در آن زمان، بیشتر مردم انگلیس چیزهای زیادی در مورد اتفاقات فوتبال در خارج از مرزهای بریتانیا نمی‌دانستند، بنابراین بازی‌های دوستانه مانند این فرصت نادری برای هواداران بود تا بازی بازیکنان خارجی با استعدادی مانند یاشین را به صورت زنده تماشا کنند.»
رنو معتقد است این بازی و عملکرد یاشین در آن کافی بود تا رأی‌دهندگان خارجی را متقاعد کند تا او را برای توپ طلا انتخاب کنند. او گفت: «وقتی یک عملکرد مورد قبول عامه مردم قرار می‌گیرد به صورت خودکار رأی‌ها به سوی او روانه خواهند شد.»
نکته دیگری که به نفع یاشین کار کرد، معیارهای رأی دادن بود. این روزها، هر بازیکنی که برای یک باشگاه اروپایی بازی می‌کند، بدون توجه به ملیتش، واجد شرایط دریافت توپ طلا است. اما قبل از سال 1995، توپ طلا فقط برای بازیکنان اروپایی باز بود. در نتیجه، زمانی که یاشین در سال 1963 موفق به کسب این جایزه شد، افراد غیر اروپایی مانند پله - که در آن سال کوپا لیبرتادورس و جام بین قاره‌ای را به دست آورد - واجد شرایط برای نامزد شدن نبودند.
ویلسون گفت: «پله در آن زمان کاملاً درخشان بود. سخت است که باور کنم اگر آنها واجد شرایط بودند، او برنده نمی‌شد.»
در سال 2016، مجله فوتبال فرانس فوتبال که این جایزه را ارائه می‌کند، ارزیابی مجدد توپ طلاهای ارائه شده قبل از سال 1995 را منتشر کرد که این بار بازیکنان غیر اروپایی را در نظر گرفت. در نتیجه، 12 جایزه از 39 جایزه ارائه شده قبل از 1995 به آمریکایی‌های جنوبی تعلق می‌گرفت - از جمله جایزه یاشین در سال 1963 که به پله می‌رسید.
رنو می‌گوید اگر برزیلی‌ها واجد شرایط رأی‌گیری توپ طلا بودند، نادیده گرفتن پله برای توپ طلای ۱۹۶۳ سخت بود، حتی اگر به معنای محروم کردن تنها دروازه‌بانش باشد.
هیچ نشانی
از تغییر نیست
در سال 2019، فرانس فوتبال از ایجاد جایزه یاشین، جایزه سالانه‌ای که به بهترین دروازه‌بان تعلق می‌گیرد، رونمایی کرد. این جایزه به درستی به نام یاشین نامگذاری شده است و حدس زده می‌شود که این جایزه به دلیل نبود دروازه‌بان برنده توپ طلا ایجاد شده است.
این جایزه طی مراسم توپ طلا در سه فصل از چهار فصل گذشته اعطا شده است. (نسخه 2020 به دلیل همه‌گیری COVID-19 لغو شد.) در سال 2023، 10 دروازه‌بان از 9 کشور مختلف - از جمله چهار کشور غیر اروپایی - نامزد شدند، از جمله یاسین بونو، امیلیانو مارتینز و آندره اونانا.
برخی نگرانی‌های اولیه وجود داشت مبنی بر اینکه جایزه یاشین می‌تواند احتمال بردن توپ طلا را برای یک دروازه‌بان کم‌تر کند، چرا وقتی به دروازه‌بانی که از قبل جایزه‌ای برای یک موقعیت خاص دارد، رأی می‌دهیم تا جایزه اصلی را ببرند؟ اما رنو معتقد است وجود این جایزه منفعت دارد.
او گفت: «بهترین کاری که این جایزه انجام می‌دهد، این است که باعث می‌شود نگاه بیشتری به دروازه‌بان‌ها بشود و از نظر من رأی‌گیری برای توپ طلا را منحرف نمی‌کند.»
جانلوئیجی بوفون، دروازه‌بان بزرگ ایتالیایی، زمانی گفت که این روزها برای اینکه یک دروازه‌بان توپ طلا ببرد به چیزی واقعاً استثنایی نیاز است، چیزی مانند کمک به تیمش برای بردن جام جهانی با مهار چهار ضربه متوالی پنالتی.
رنو و ویلسون نیز توافق دارند که بردن توپ طلا توسط دروازه‌بان‌ها نیازمند اتفاق بسیار خاصی است اگرچه باز هم نمی‌توان بردن این عنوان را تضمین کرد.
رنو گفت: «دوست دارم روزی را ببینم که دوباره دروازه‌بانی این عنوان را مانند یاشین ببرد اما اگر واقع بینانه به این مسأله نگاه کنیم همیشه بازیکنی وجود دارد که در جایی کار بزرگی کرده و این باعث می‌شود که کار دروازه‌بان به چشم نیاید.»