عملکرد ایران در ادوار مختلف بازی‌های آسیایی (بخش اول)
آغــاز با شگفتی و تـــابوشکـــنی
امیررضا همایون
روزنامه نگار
شورای المپیک آسیا در سال 1948 میلادی و همزمان با برگزاری المپیک لندن در این سال تصمیم گرفت یک مسابقاتی شبیه المپیک را با حضور تیم‌های آسیایی در قاره‌کهن برگزار کند. نتیجه تصمیم سران وقت این نهاد شد برگزاری بازی‌های آسیایی که نوزدهمین دوره این مسابقات تا چند روز دیگر به میزبانی کشور چین و شهر هانگژو به صورت رسمی و با حضور شی جی پینگ رئیس جمهور کشور میزبان در استادیوم المپیک این شهر افتتاح خواهد شد.
این دوره مسابقات در شهر هانگژو چین برگزار می‌شود. البته باید گفت مسابقات برخی رشته‌های تیمی نوزدهمین دوره بازی‌های آسیایی مانند والیبال و فوتبال، به علت طولانی بودن روند برگزاری و همچنین در پیش بودن رقابت‌های کسب سهمیه بازی‌های المپیک تابستانی 2024 پاریس، به صورت رسمی از یک مهر 1402، چند روز پیش از مراسم افتتاحیه و روشن شدن رسمی مشعل این دوره از مسابقات آغاز می‌شود. بنابراین اگر بخواهیم تاریخ دقیق آغاز بازی‌ها را بگوییم به 26 شهریور ماه می‌رسیم که رقابت رشته‌های تیمی آغاز می‌شود.
این دوره پس از بازی‌های 1990 پکن و 2010 گوانگژو، سومین میزبانی کشور چین در 19 دوره مهمترین تورنمنت چند ورزشی قاره آسیا محسوب می‌شود. ورزش ایران اما در 14 دوره این بازی‌ها حضور داشته و موفق به کسب 557 مدال طلا، نقره و برنز شده است. ایران در هانگژو پانزدهمین حضورش در بازی‌های آسیایی را تجربه می‌کند. کاروان ایران در این دوره با 211 ورزشکار مرد و 78 ورزشکار زن در مسابقات شرکت می‌کند. در دوره گذشته که تابستان سال 2018 به میزبانی مشترک دو شهر جاکارتا و پالم بانگ کشور اندونزی برگزار شد، کاروان ایران موفق به کسب 20 مدال طلا، 20 مدال نقره، 22 برنز و در مجموع 62 مدال شد. نتیجه‌ای که بی‌تردید کاروان ایران برای تکرار آن در این دوره کار بسیار دشواری پیش‌رو دارد زیرا ووشو؛ ورزش محبوب چینی‌ها در دوره گذشته بیشترین درصد مدال‌آوری را داشت. آنچه به نظر می‌رسد در این دوره با توجه به میزبانی چین و حساب ویژه‌ای که آنها روی مدال‌های این رشته کرده‌اند شاید تکرار نشود. البته باید گفت ایران همچنان در رشته‌هایی مانند کشتی، وزنه‌برداری و تا حدودی تکواندو برای کسب مدال‌های متعدد شانس دارد. با این حال امیدواریم ورزشکاران اعزامی به بازی‌های آسیایی هانگژو روزهای خوبی را در طول رقابت‌ها برای مردم کشورمان رقم بزنند. مرور تاریخچه این بازی‌ها و حضور ایران در این رقابت‌ها تصویر روشن‌تری از وضعیت ورزش ایران و فراز و فرود در این بازی‌ها را ارائه می‌دهد.
عجیب مثل نامجو
نکته جالب توجه اینکه نامجو در رقابت‌های آسیایی 1958 با 42 سال سن روی تخته رفت و موفق شد به مدال نقره رقابت‌ها برسد. اتفاقی که هنوز هم پس از گذشت سال‌ها برای بسیاری از علاقه‌مندان به ورزش جای تعجب دارد زیرا عمر حضور در ورزش سنگینی مانند وزنه‌برداری کوتاه‌‌تر از سایر رشته‌های ورزشی است. البته باید گفت شرایط در آن زمان با حال حاضر تفاوت زیادی داشت. تیم وزنه‌برداری با کسب 3 مدال طلا، 4 مدال نقره و یک برنز به مانند دوره اول موفق شد در بین تیم‌های شرکت کننده در رقابت‌های وزنه‌برداری به مقام قهرمانی برسد. پس از وزنه‌برداری کشتی آزاد موفق شد با تکیه بر ستارگانش 3 مدال طلا، 3 مدال نقره و 2 مدال برنز کسب کند. مهمترین طلایی‌های کشتی ایران در بازی‌های آسیایی 1958 توکیو امامعلی حبیبی و غلامرضا تختی بودند. دو ورزشکاری که آوازه‌شان پس از این بازی‌ها بین مردم پیچید.
سال‌هاست که ورزش ایران در بازی‌های آسیایی به علت حضور تیم‌های همچون ازبکستان موفق به کسب مدال در بازی‌های آسیایی نشده. در آن زمان اما کاروان ایران در بوکس یکه‌تاز بود و بوکسورهای ایران موفق شدند در توکیو 1958، 3 مدال نقره و 3 مدال برنز کسب کنند. دستاوردی که سال‌هاست رسیدن به آن برای بوکس ایران آرزو شده. نکته جالب درباره کاروان ایران در بازی‌های آسیایی 1958 توکیو این است که در این دوره مسئولان ورزش ایران با اعزام زنان ورزشکار به مهمترین رویداد چند ورزشی قاره آسیا موافقت کردند. زنان ورزشکار در این دوره در رشته‌های تنیس روی میز و دوومیدانی به مصاف حریفان‌شان رفتند، با وجود این اما موفق به برتری مقابل حریفان‌شان و کسب مدال نشدند. موضوعی که باعث شد اولین حضور زنان ورزشکار ایران در رقابت‌ها با ناکامی همراه شود. در آن زمان که بسیاری از والدین با حضور دختران‌شان در مدرسه مخالفت می‌کردند، سفر 4 زن ورزشکار ایرانی به ژاپن و حضور در رقابت‌های آسیایی یک تابوشکنی بسیار بزرگ بود.
دومین دوره 1954- مانیل فیلیپین
سران وقت شورای المپیک آسیا پس از برگزاری اولین دوره بازی‌ها در سال 1951 تصمیم گرفتند، تاریخ برگزاری بازی‌های آسیایی را با رقابت‌های جام جهانی فوتبال که یکی از معتبرترین تورنمنت‌ها است، یکسان کنند. آنچه باعث شد رقابت‌های دوره دوم با 3 سال فاصله نسبت به دوره اول برگزار شود. کاروان ایران اما به علت تداخل زمان برگزاری این دوره با رخ دادن اتفاقات دوران محمد مصدق در فضای سیاسی کشور و همچنین به وقوع پیوستن کودتای 28 مرداد 1332 در این دوره شرکت نکرد. البته ایران به جز دوره دوم در بازی‌های سال 1962 که به میزبانی جاکارتای اندونزی و بازی‌های 1978 بانکوک تایلند به ترتیب به علت کمبود بودجه کشور و به وقوع پیوستن انقلاب در رقابت‌ها حضور نیافت. آنچه باعث شد کاروان ایران در حال حاضر تنها 14 دوره در بازی‌ها حضور داشته باشد.
چهارمین دوره 1962- جاکارتا اندونزی
پس از اتمام رقابت‌های آسیایی 1958 توکیو که کاروان ایران عملکرد بی‌نظیری داشت، ورزش در کشورمان کم کم رونق گرفت و بسیاری از کسانی که وارد دنیای ورزش شده بودند، امیدوار به حضور در بازی‌های آسیایی 1962 که به میزبانی جاکارتا پایتخت اندونزی برگزار می‌شد، بودند. اتفاقی که به علت کمبود بودجه کشور در آن زمان رخ نداد و مسئولان وقت تنصمیم گرفتند بار دیگر و پس از گذشت تنها یک دوره ایران در بازی‌های آسیایی حضور نداشته باشد. بدین ترتیب کشورمان در طول فاصله زمانی کمی بیش از 10 سال برای دومین بار در مهمترین رویداد چند ورزشی قاره‌کهن که در حال سپری کردن اولین دوره‌هایش بود و آزمون و خطای زیادی را تجربه کرد، حضور نیافت و غایب بود. اتفاقی که شاید اگر رخ می‌داد و ایران کاروانی به جاکارتا اعزام می‌کرد، غلامرضا تختی که آمادگی فوق‌العاده‌ای داشت، به دومین طلای خودش در بازی‌های آسیایی می‌رسید. موضوعی که محقق نشد تا ورزش ایران یکی از بزرگترین حسرت‌هایش را تجربه کند.
دوره اول 1951- دهلی‌نو هند
اولین دوره بازی‌های آسیایی در سال 1951 میلادی به میزبانی دهلی پایتخت کشور هند برگزار شد. در چند دوره گذشته عادت کرده‌ایم رقابت‌ها در فصل تابستان یا پاییز برگزار شود اما نکته جالب اینکه اولین دوره مسابقات به علت گرمای بیش از اندازه هند در فصل تابستان، در ماه مارس 1951 برگزار شده. کاروان ایران در اولین دوره نسبت به آنچه که امروز شاهد آن هستیم جمع و جورتر بوده؛ به گونه‌ای که مسئولان ورزش ایران در آن زمان تصمیم گرفته‌اند، رشته‌های مدال‌آور را به رقابت‌ها اعزام کنند. شاید یکی از مهمترین دلایل این اتفاق سخت بودن سفر به کشورهای خارجی بوده. کاروان ایران در اولین دوره مسابقات در 4 رشته بسکتبال، شیرجه، وزنه‌برداری، فوتبال و دوومیدانی در بازی‌های آسیایی 1951 حضور پیدا کرد. پرچمداری کاروان ایران در اولین دوره مسابقات بر عهده محمود نامجو نماینده وزنه‌برداری ایران بود.
نکته جالب اینکه کاروان 64 نفره کشورمان در بازی‌های آسیایی دهلی در روز پایانی رقابت‌ها موفق شد با کسب 8 مدال طلا، 6 مدال نقره، 2 مدال برنز و در مجموع 16 مدال رنگارنگ به رتبه سوم جدول رده‌بندی مدالی اولین دوره بازی‌های آسیایی برسد. کاروان کشورهای ژاپن و هند به ترتیب با کسب 60 و 51 مدال در مجموع بالاتر از ایران به عنوان قهرمان و نایب قهرمان بازی‌ها معرفی شدند. نکته جالب درباره کاروان ایران اینکه تیم ملی وزنه‌برداری که در آن زمان مردانی همچون محمود نامجو، جعفر سلماسی و حسن فردوس را داشت با کسب 7 مدال طلا و 3 نقره نقش بسزایی در رسیدن کاروان ایران به رتبه سوم جدول رده‌بندی مدالی داشت.
نوبرانه کاروان ایران در آن دوره به مدال‌های تقی اکبری اسطوره شیرجه ایران باز می‌گردد. رشته‌ای که ورزش ایران در چند دوره گذشته با توجه به حضور شیرجه‌روهای قدرتمند چینی و ژاپنی در بازی‌هایی آسیایی از حیث کسب مدال در آن جا مانده. جالب اینکه علی باغبانباشی اسطوره دوومیدانی کشورمان که چند سال پیش درگذشت هم موفق شد اولین مدال کشورمان در یکی از مهمترین رشته‌های بازی‌هایی آسیایی یعنی دوومیدانی را کسب کند. باغبانباشی در بازی‌های 1951 دهلی‌نو موفق به کسب یک مدال طلا و یک نقره شد.
سومین دوره 1958- توکیو ژاپن
ورزش ایران پس از یک دوره غیبت، در رویداد تازه تأسیس قاره‌کهن در سال 1958 به آن بازگشت. جایی که تعداد نفرات اعزامی کاروان ایران برای حضور در سومین دوره رقابت‌ها با افزایش چشمگیری نسبت به دوره پیشین که ایران حضور داشت، روبه‌رو شده بود. به گونه‌ای که در اولین دوره ایران با 64 ورزشکار برای حضور به هند سفر کرد اما در سال 1958 با 112 ورزشکار و در رشته‌های وزنه‌برداری، کشتی آزاد، بوکس، والیبال، فوتبال، دوومیدانی، تنیس روی میز، شیرجه و دوچرخه‌سواری در رقابت‌ها حاضر شدند. محمود نامجو در دومین حضور کاروان ایران در بازی‌های آسیایی هم پرچمدار ورزش ایران در مراسم افتتاحیه این رویداد بود.
مثل همیشه وزنه‌برداری و کشتی آزاد بار مدال‌آوری کاروان ایران در بازی‌های آسیایی را به دوش کشیدند. تیم‌هایی که نفرات سرشناسی همچون محمود نامجو، امامعلی حبیبی و غلامرضا تختی را در ترکیب‌شان داشتند.