آرمن ساروخانیان
آیین‌نامه انضباطی جدید فیفا تازه‌ترین تلاش این سازمان بین‌المللی برای سامان دادن به پرطرفدارترین و البته پرحاشیه‌ترین ورزش جهان است. در سال‌های گذشته فوتبال از نظر رسانه‌ای و گردش مالی بزرگتر شده و به همان اندازه حاشیه‌های آن رشد کرده تا جایی که گاهی از متن سبقت می‌گیرد و آن را زیر سایه قرار می‌دهد.
فیفا به عنوان متولی شماره یک و محافظ اصلی فوتبال و منافعش مأموریت دارد آن را از هرگونه انحراف و آسیبی مصون نگه دارد و یکی از مهم‌ترین اهرم‌ها همین آیین‌نامه انضباطی است. فیفا سرسختانه به دنبال محافظت از تصویر فوتبال است و در مرحله دوم این ورزش را به عنوان یک ماشین پول‌سازی می‌بیند که از بین رفتن اعتماد هواداران و اسپانسرها می‌تواند حرکتش را مختل کند.
فیفا در آیین‌نامه جدید سختگیری علیه تمام ارکان فوتبال را بیشتر کرده به امید اینکه فرزند دردانه‌اش را محافظت کند و هر کسی که از این موارد تخطی کند با جریمه‌های سنگینی روبه‌رو خواهد شد.
آیین‌نامه جدید واکنش فیفا به تحولاتی است که روی فوتبال هم تأثیر گذاشته و لازم بود که درباره آنها تصمیمی گرفته شود. یکی از آنها شبکه‌های اجتماعی است که باشگاه‌ها و ستاره‌ها حضور پررنگی در آن دارند و روز به روز عمق نفوذ آنها بیشتر می‌شود. هر توییت یا استوری بازیکنی مثل رونالدو یا مسی می‌تواند توفانی در فوتبال جهان به پا کند و نمی‌توان آنها را خارج از کل ماجرای فوتبال دید.
شرط‌بندی یکی دیگر از مواردی است که گسترش آن به لطف فضای مجازی سلامت فوتبال را دائما تهدید می‌کند و مجازات سنگین بازیکنان یا تیم‌هایی که در آن شرکت کنند، قرار است عاملی بازدارنده باشد.
رفتارهای تبعیض‌آمیز که می‌تواند به اصل برابری و مساوات در فوتبال آسیب بزند، مورد مهمی است که فیفا تصمیم دارد به شدت با آن برخورد کند و به باشگاه‌ها و فدراسیون‌ها هشدار داده که در برابر آن هیچ‌گونه تسامحی نداشته باشند.
فوتبال ایران هم نمی‌تواند نسبت به این اساسنامه بی‌تفاوت بماند و از امواج آن در امان باشد. فیفا از فدراسیون‌ها به عنوان زیرمجموعه‌اش خواسته که این اساسنامه را به چشم مرجع ببینند و اجازه ندارد بر خلاف آن پیش بروند.
فوتبال ایران معمولاً با تغییر و تحول میانه خوبی ندارد و فدراسیون هم ترجیح می‌دهد روی نوار تکرار حرکت کند، چه درباره برگزاری مسابقات باشد چه به روزرسانی قوانین. این بار هم مثل موارد قبل توصیه فیفا به عنوان یک نهاد بین‌المللی و بالادستی تنها نیروی محرکی است که می‌تواند مدیران را به حرکت وا دارد و آنها را از این دور تکرار خارج کند.
اگر بخواهیم مواردی از این آیین‌نامه انضباطی جدید فیفا که فوتبال ایران را درگیر می‌کند بشماریم به موارد متعددی می‌رسیم. یکی از مهم‌ترین آنها بدقولی‌های مالی باشگاه‌های ایرانی است. روزی نیست که خبری از شکایت یک بازیکن یا مربی خارجی از یکی از باشگاه‌های ایرانی منتشر نشود. فیفا با توجه به همین بدقولی‌ها تصمیم گرفته سختگیری‌هایش را بیشتر کند و در آیین‌نامه جدید مهلت پراخت بدهی کوتاه‌تر و جریمه‌ها سنگین‌تر شده.
این تهدید بزرگی برای باشگاه‌های ایرانی است که در صورت بدقولی مالی با خطر جدی محرومیت از پنجره نقل و انتقالات، کسر امتیاز و سقوط به رده‌های پایین‌تر روبه‌رو می‌شوند. این جریمه‌ها آسیبی جدی برای کیفیت و شأن لیگ است و فدراسیون برای جلوگیری از چنین فاجعه‌ای باید راهکاری برای ملزم کردن باشگاه‌ها به نظم مالی بیشتر پیدا کند. تعریف نظام مالی جدید و سیستم پرداخت‌ها و برخورد جدی با باشگاه‌های بدهکار تنها فرمولی است که می‌تواند فوتبال ایران را از این بلبشو نجات دهد.
رفتارهای آموزش‌ندیده بازیکنان و مربیان در شبکه‌های اجتماعی یکی دیگر از آفت‌های جدید فوتبال ایران است که امواج مخرب آن خیلی زود به زمین فوتبال می‌رسد. همانطور که فیفا رعایت اخلاق در این حوزه را الزام‌آور کرده، فدراسیون فوتبال هم باید سختگیری مشابهی را اعمال کند.
پیش از ظهور شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌ها نقش فیلتر را هم داشتند و حرف‌ها و نظرات عوامل فوتبال را تعدیل می‌کردند، ولی حالا آنها با فشار یک دکمه می‌توانند بدون سانسور با مخاطب در ارتباط باشند. نتیجه میدان نبرد جدیدی است که بازیکن و مربی و هوادار در آن به همدیگر پرخاش می‌کنند و گلوله برفی بی‌احترامی و توهین روز به روز بزرگتر می‌شود.
فیفا در این سال‌ها تلاش کرده فضای فوتبال مبتنی بر اصول انسانی باشد و این شامل درون زمین و البته سکوها می‌شود. در این آیین‌نامه واژه‌هایی مثل خشونت، نفرت‌پراکنی و تبعیض جزو خط قرمزهاست و به همه توصیه شده که از آنها پرهیز شود. فوتبال قرار است تفریح سالمی برای خانواده‌ها و الگوی مناسبی برای کودکان باشد و خشونت و نفرت آسیبی جدی به این تصویر است.
فوتبال ایران در این سال‌ها چقدر تلاش کرده به سمت تلطیف فضا حرکت کند؟ برنامه نود به عنوان آینه فوتبال ایران هر هفته موارد زیادی از خشونت فیزیکی و کلامی را به تصویر می‌کشید و متأسفانه از طرف بزرگان و متولیان فوتبال هیچ تلاشی برای بهبود فضا صورت نگرفته.
فوتبال ایران برای اینکه روح تازه‌ای پیدا کند نیاز به یک بازنگری اساسی و تحول ریشه‌ای دارد. آنچه به عنوان اخلاق فوتبال نام می‌بریم، اصولی است که مثل تکنیک‌های اولیه باید از سنین کودکی به بازیکنان آموزش داده شود. احترام به مربی، داور، حریف و تماشاگر و به طور کلی رعایت اصول بازی جوانمردانه به اندازه مهارت‌های فردی اهمیت دارد و بی‌توجهی به آنها ضربه جبران‌ناپذیری به محبوبیت و جذابیت فوتبال است.
متاسفانه فوتبال پایه در ایران گرفتار بیماری نتیجه‌گرایی شده و «برد به هر قیمت» برای بازیکنان خردسال و نوجوان بالاتر از هر اصل اخلاقی قرار می‌گیرد.
درگیری‌های درون زمین و جنگ‌های لفظی که گاهی تا چند روز بعد از بازی ادامه دارد، نتیجه فراگیری همین نگاه و بی‌توجهی به اصول اخلاقی است، طوری که گاهی حتی هواداران هم از رفتار بازیکنان تیم مورد علاقه‌شان ابراز انزجار می‌کنند.
شرط‌بندی هرچند در ایران محدود و تقریباً غیرقانونی است، ولی با گسترش پول‌های دیجیتال و فضای مجازی امکان آن با هر گوشی هوشمندی فراهم است. بررسی آسیب‌های شرط‌بندی و راه‌های کاهش آن در این بحث نمی‌گنجد، ولی اگر از زاویه فدراسیون به این ماجرا نگاه کنیم، باید دقت زیادی به کار برده شود تا این عادت جدید به کاتالیزوری برای گسترش تبانی در فوتبال تبدیل نشود. حتی در کشورهایی که شرط‌بندی منع قانونی ندارد، بازیکنان یا مربیان از آن به شدت منع می‌شوند و این اصلی خدشه‌ناپذیر برای حفظ سلامت فوتبال است.
آیین‌نامه انضباطی جدید فیفا برای فوتبال ایران هم فرصت است هم تهدید. اگر فدراسیون عزمی برای اصلاح اساسی فوتبال داشته باشد، این فرصت خوبی است تا تغییراتش را کلید بزند و به سوی پاکسازی فوتبال حرکت کند. در طرف دیگر انفعال و بی‌تفاوتی می‌تواند عواقب سختی داشته باشد و احکام فیفا می‌تواند ناگهان بر سر فوتبال ایران آوار شود. پس اغراق نیست اگر بگوییم این یک برهه تاریخی برای فوتبال ایران است اما با آنچه از تعلل مدیران در سال‌های گذشته دیده‌ایم امید زیادی به بهبود اوضاع نیست.