کمیته بین‌المللی المپیک (IOC) تا به امروز سی و یک دوره بازی‌های المپیک را برگزار کرده است و تا کمتر از یک هفته دیگر سی و دومین دوره این بازی‌ها را هم در توکیو آغاز می‌کند تا بعد از یک سال وقفه در استثنایی‌ترین شرایط آن را به سرانجام برساند.

از مجموع بازی‌های المپیک که تا به امروز در ادوار مختلف برگزار شده، ورزش ایران در ۱۶ دوره حضور داشته است و در المپیک توکیو هم هفدهمین حضور خود را به ثبت می‌رساند.

 اولین «حضور رسمی» کاروان ایران در بازی‌های المپیک در بازی‌های ۱۹۴۸ لندن رقم خورد در حالی‌که باید نام ایران نیم قرن قبل از آن (المپیک ۱۹۴۸ لندن) برای اولین بار در میان کشورهای شرکت‌کننده در بازی‌ها قرار می‌گرفت.

 

دومین دوره المپیک و اولین حضور نماینده‌ای از ایران

اولین دوره بازی‌های المپیک (المپیک نوین) سال ۱۸۹۶ در یونان (آتن) برگزار شد، از آن سال به بعد این بازی‌ها هر چهار سال یک بار برگزار شد تا سال ۱۹۱۶ که به دلیل جنگ جهانی اول برگزاری بازی‌های المپیک در آلمان (برلین) لغو شد. به جز این، جنگ جهانی دوم هم باعث لغو بازی‌های المپیک ۱۹۴۰ ژاپن (ساپورو) شد.

در این میان به تدریج برگزاری بازی‌های المپیک ساختار و چارچوب قانونمندتری به خود گرفت طوری که از المپیک ۱۹۰۸ لندن به بعد، ورزشکاران تحت مقررات خاصی با معرفی از سوی کشورهای عضو کمیته بین‌المللی المپیک حق شرکت در بازی‎‌های المپیک را پیدا می‎‌کردند در حالی‌که تا پیش از آن ورزشکاران می‌توانستند به صورت انفرادی در این رویداد شرکت کنند کما اینکه اعزام کاروان ورزشی از سوی کشورها یا اعزام ورزشکاران انفرادی و دسته جمعی از سوی باشگاه‌‎ها و اتحادیه‎‌های ورزشی (بخصوص در اروپا) برای حضور در المپیک رایج بود.

به همین دلیل بود که سال ۱۹۰۰ و به هنگام برگزاری دومین دوره المپیک نوین، نماینده‌‎ای از ایران عازم محل برگزاری بازی‌ها در فرانسه (پاریس) شد و باعث شد برای نخستین بار پرچم ایران در کنار دیگر شرکت‌کنندگان در المپیک به اهتزاز درآید.

 

«پرنس» اولین المپین ایران با انتخاب پادشاه قاجار

ورزش ایران همزمان با چهاردهمین دوره بازی‎های المپیک که سال ۱۹۴۸ در لندن برگزار شد، یعنی پس از اینکه در کمیته بین‎‌المللی المپیک پذیرفته شد و نامش در کنار دیگر اعضای این کمیته قرار گرفت، به طور رسمی وارد بازی‌‏های المپیک شد. 

در واقع این اولین حضور رسمی کاروانی از ورزش ایران در بازی‌های المپیک بود اگرچه نقطه آغاز و پیشینه المپیکی ایران به همان بازی‌های ۱۹۰۰ فرانسه باز می‌گردد و دوره حکمرانی سلسله قاجار در ایران.

آن زمان نام «پرشیا» مورد استعمال خارجیان برای کشور ایران بود و مظفرالدین‌شاه شخص اول مملکت به حساب می‌آمد. 

وی «فریدون میرزا ملکم» که پدرش «میرزا ملکم خان ناظم الدوله» مسئولیت سفارت ایران در چند کشور اروپایی را برعهده داشت را برای حضور در المپیک ۱۹۰۰ معرفی کرد.

بدین ترتیب «فریدون میرزا ملکم» به عنوان یک دانشجوی ایرانی و اولین المپین از «پرشیا» راهی فرانسه شد و در مسابقات شمشیربازی اسلحه اپه با حریفانش به رقابت پرداخت. البته پیش از اینکه وی در این بازی‌ها شرکت کند، پدرش لقب افتخاری «پرنس» را برای او از شاه گرفت و در مقابل به رسم سپاس یک انگشتر برلیان به شاه داد.

اینگونه شد که تاریخ‌نگاران و از جمله «ویلیام مالون» رئیس جامعه بین‌المللی تاریخ‌نگاران المپیک (۲۰۰۴ - ۲۰۰۰) نام تنها نماینده ایران در المپیک ۱۹۰۰ پاریس را با لقب «پرنس» آورده است. «پرنس فریدون ملکم» در این بازی‌ها در کنار نمایندگان دیگر کشورهای شرکت‌کننده پرچم ایران را در استادیوم المپیک پاریس به اهتزاز در‌آورد.

گفته می‌شود ۲۸ کشور که ایران هم یکی از آنها بود در المپیک ۱۹۰۰ فرانسه شرکت داشتند؛ المپیکی که زنان برای نخستین بار اجازه شرکت در آن را پیدا کردند و برگزارکننده رقابت‌ در دو رشته گلف و تنیس بودند.

اتفاقاً همزمان با این بازی‌‎ها نمایشگاه بین‌المللی پاریس نیز برگزار شد و به همین دلیل «مظفر الدین شاه قاجار» در جریان بازی‌ها و به خاطر بازدید از این نمایشگاه عازم فرانسه شد.

 

حضور ایران در همایش المپیک ۱۹۳۶ برلین

بعد از برگزاری المپیک ۱۹۰۰ فرانسه ورزش ایران نزدیک به نیم قرن (۴۸ سال) در هیچ دوره دیگری از بازی‌ها شرکت نکرد. 

البته در این میان کمیته برگزاری بازی‎‌های المپیک ۱۹۳۶ آلمان زیر نظر «رایش سوم» علاقه‌مند بود تا تمام کشورهای جهان در این بازی‎ها شرکت کنند. حتی برای کشورهایی که در کمیته بین‌‎المللی عضویت نداشتند یا نمایندگان آنها در بازی‌‎ها غایب بودند، اردویی با نام «همایش تربیت بدنی و ورزش» ترتیب داده بود.

پیش از برگزاری این بازی‎‌ها (المپیک ۱۹۳۶ آلمان)، ایران که صاحب تشکیلات نیم‌بند شده بود، دعوتنامه شرکت در این اردو را با امضای سه مقام ارشد آلمانی دریافت کرد. در این دعوتنامه از ۳۰ معلم ورزشی برای حضور در این برنامه دعوت شد.

 البته انتخاب معلمانی که آشنا به یکی از زبان‎های انگلیسی، آلمانی یا فرانسه بودند، سخت بود اما رضا شاه مأموریت رسیدگی به این برنامه را به اسماعیل مرآت سپرد و او هم با تعیین محمود وکیلی به عنوان سرپرست هیأت اعزامی، ۱۸ نفر از دانشجویان منتخب محصل در آلمان و فرانسه را برای شرکت در این گردهمایی برگزید و اینگونه ایران در همایش جهانی تربیت بدنی المپیک ۱۹۳۶ برلین شرکت کرد.

شرکت این عده در فعالیت‌های اردویی و مسابقات ورزشی، حضور در کنگره تربیت بدنی و تماشای مسابقات و آشنایی با امور تدارکاتی و تشکیلاتی بازی‌ها به بالا بردن اطلاعات ورزشی آنها و جنبش المپیک کمک زیادی کرد.

در کتاب «سرآمدان ورزش ایران» اینطور عنوان شده که در سال‌های بعد از تجربه این عده در امر ورزش و بخصوص حضور متوالی در المپیک بهره گرفته شد؛ حضوری که به صورت رسمی از سال ۱۹۴۸ و المپیک لندن آغاز شد و به طور مستمر تا به امروز ادامه داشته است.

 (این مطلب پیش‌تر در خبرگزاری مهر منتشر شده است)